Ron de Vos: designer, auteur | Boek Nederlandse Clippers
 
 

NEDERLANDSE CLIPPERS door Ron de Vos

Er wordt gewerkt aan een herziene tweede druk van Nederlandse clippers.

Lijst Nederlandse Clippers tussen 1850 en 1998

Over de Amerikaanse, Engelse en Franse clippers zijn reeds fraaie boeken verschenen, nu is daar hét standaardwerk over de Nederlandse clippers! Nadat 150 jaar geleden de eerste Nederlandse clipper van stapel liep, volgden er in de bloeiperiode van 1853-1875 maar liefst 90 van deze snelle schepen.

Wie wil er niet weten hoe mooi, hoe indrukwekkend, hoe snel, maar ook hoe scherp ze eigenlijk waren gebouwd! Welke schepen mochten zich clipper noemen? Waren de Nederlandse clippers nu echt te vergelijken met die racemonsters uit Amerika en konden ze concurreren met de elegante clippers uit Engeland? Wie waren de scheepsbouwmeesters die met de tijdstroom meegingen en die aanvoelden wat de vrije markt van ze verlangden?


Uit het hoofdstuk De ijzeren clipper:

De ijzeren clippers van Fop Smit
Van de ijzeren schepen van Fop Smit zijn verschillende tekeningen bewaard gebleven, die zich bevinden in het Maritiem Museum Rotterdam; voorbeelden zijn de California (1853) en de Cornelia ( 1863). Van Leendert Smit, de zoon van Fop Smit, heeft het museum de technische tekeningen van de Nestor, van de Industrie en van de Batavier in haar bezit. Op een aantal van de tekeningen, zoals van de Oceaan en van de Jan de Wit, staat geen spantentekening of lijnenplan. Wel is het lijnenplan van de Ternate (u kunt hier ook een waterlijnhalfmodel van maken; zie Scribo Mare) in het archief van Ruys gevonden en dat is ondergebracht in het Gemeentearchief van Rotterdam.

California
Dat de clipper California een primeur op het water was, blijkt wel uit het feit dat er melding van gemaakt werd in het Algemeen Handelsblad van 4 maart 1852: 'Aan de Kinderdijk zou de eerste ijzeren clipper worden gebouwd waarvan de kiel op 1 maart is gelegd.' Fop Smit had van de Amsterdamse reders Bienfait opdracht gekregen om een passagiers/vrachtschip te ontwikkelen dat geschikt zou zijn voor het vervoer van verschillende type lading, waaronder de lichte zoals wol, maar het moest ook de zware lading vanuit Oost-Indië veilig naar huis kunnen brengen. Tevens diende er een ruime en goede passagiersaccommodatie aanwezig te zijn. Het schip kreeg daarom een campagne die reikte tot de grote mast. Het schip werd op 24 maart 1853 te water gelaten.

Drinklied ter gelegenheid van de tewaterlating van de California. (Staat niet in het boek.)
Wijze Henry's Drinklied

De Reeders
Zingt een lied op blijde toonen
Hijsch nu vlag en wimpel op,
't Werk zal nu den Meester kroonen,
Bienfait's naam golft van den top.
Dat de Faam
Deze naam
Over zout en zee mag dragen
Is hetgeen wij zingend vragen;
O! dan schenkt de werf van Smit
Menig schip zoo schoon als dit.
De Scheepswerf
Laat ons blij den beker vullen
Op dit ijvervolle Erf,
Honderden, die drinken zullen
Op den bloei van deze Werf!
Welvaart spreidt
Dankbaarheid
Onder vele huisgezinnen
Die door de arbeid welvaart winnen;
Dat die ijzeren kracht bezit,
Wenschen wij voor d'eedlen Smit.

Het schip California
Wel! wel wenschen w'U te varen
Sterk gewrocht van Holland's vlijt,
Toon in Sacramento's baren
Dat g'Uw oorsprong waardig zijt.
Dekke Uw vlag
Goud beslag
Tart de stormen en de baren
Die tot heden vreemd U waren,
Dan begroeten we op de Ree
U weer met een luid hoezee!

Op 10 mei 1853 vermeldde de Rotterdamsche Courant:
'Op 9 mei 1853 lag de California, die geheel van ijzer is alsmede de masten en boegspriet, klaar voor de reis. Velen bewonderden het schip wat betreft de constructie, de fraaie inrichting en vormen. Deze bodem zal in het zeilen zijn meerdere zelden aantreffen. De kapitein is F.C. Jaski.'

Een maand daarna stond het model van de California in het Felix Meritis-gebouw in Amsterdam op een tentoonstelling die was georganiseerd door de Koninklijke Nederlandsche Zeil- en Roeivereniging. In het juryrapport stond het volgende: 'De vormen zijn goed gekozen overeenkomstig het nieuwere stelsel en de tegenwoordige behoeften der scheepvaart.'
De boekhouder kreeg een zilveren medaille.

De eerste reis van de California was voor een Engels kantoor en ging naar Australië. Vertrek op 22 juli 1853 uit Londen met lading en passagiers ; aankomst op 17 oktober 1853 in Port Adelaide. In een brief aan zijn reder meldde Jaski, dat het schip uitmuntende zeileigenschappen bezat, vooral bij de wind. Af en toe ging de kop er onderdoor en bij zware zeegang was het schip wel wat wreed. De kapitein zou meer gewicht bovenin willen hebben. Bij storm liet de California zich echter makkelijk bijleggen. Hij vertelde over de snelheid door exact aan te geven welke schepen hij allemaal had gepasseerd. De Nederlandse schepen, de Abel Tasman en de Twee Godfrieds, waarmee hij tegelijkertijd het anker had gelicht, waren die avond om 6 uur nog nauwelijks zichtbaar. Op 29 juli passeerden ze de Jan van Brakel. Ze praaiden de Engelse bark Ambassador, maar ook die was snel achter hun verdwenen. In vergelijking met de clipper strompelden wijnschepen voorwaarts. De Engelse brik Content uit Aberdeen was het volgende slachtoffer, maar ook de Engelse bark Fleedwood uit Glasgow lag al snel in zijn kielzog. Na 86 dagen ging de California ten anker op de rede van Adelaide.

Een reis van 86 dagen was in die tijd zeer snel. Toen hij het schip naar Port Philip had gezeild, toonde kapitein Jaski even wat hij kon. Bij het aanlopen van de Australische haven liet hij veel meer zeil bijstaan dan zijn Engelse collega die vlak bij hem voer. Volgens overlevering kon Jaski, door het voeren van zoveel zeil, nog 's avonds de veilige haven binnenvallen, terwijl zijn collega buiten moest blijven. De Engelsman werd die nacht door een storm overvallen. Het schip kon geen hoogte houden, de lij bestond uit rotsen; ze vochten uit alle macht, maar tevergeefs. In de vroege ochtend vond men slechts wrakhout.
Van Australië ging de California naar Batavia. Op 10 januari 1854 liet Jaski een advertentie in de Bataafsche Courant zetten, waarbij hij vermeldde dat het snelzeilende clipperschip California midden volgende maand zou vertrekken en dat passagiers zich konden melden in de Marine Holte. Op 18 februari vertrok het schip naar Nederland; aankomst aldaar op 28 juni 1854. In het Oosterdok te Amsterdam werd van kapitein gewisseld en onder het gezag van M. de Wijn vertrok het schip op 26 augustus naar Liverpool.

Zeer luxe uitvoering 280 pagina's, 25 x 29,5 cm,150 grams houtvrij papier, linnen band met stofomslag.

ISBN 905194267 2
 
Lijst Nederlandse Clippers


windschip project |